Παρασκευή 30 Ιανουαρίου 2015

Ήρτανι γ(οι) απουκριγιές !



Τ` απουκριγιώματα

Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου. Ανοίγει το Τριώδιο. Ήρτανι (γ)οι απουκριγιές! (1)
-Μουρή Σουφίγια! Πού θ` απουκριγιώσιτι απόψι, μουρή; ρωτούσε το Τασώ τη γειτόνισσά της Σοφία πάνω από τον μεσότοιχο που χώριζε τις αυλές των σπιτιών τους.
- Σ`τ`ς αδιρφής υμ σ`τ’ς Μυρσινιώς! Τσι σεις μι του καλό;
- Έδ`γιου, στου σπίτι μ`! Θα ν` έρτιν τ` αδέρφια μ` μι τ`ς φαμ`λιές τουν σα που `νι! Έχουμι πιο μιγάλου σπίτ`!
Από την πρώτη κιόλας Κυριακή της Αποκριάς άρχιζαν τ’ απουκριγιώματα, που συνεχίζονταν ως την τελευταία Κυριακή, παραμονή της Καθαρής Δευτέρας. Οι συγγενείς έτρωγαν και διασκέδαζαν μαζί, πότε στο σπίτι της μιας οικογένειας πότε στο σπίτι της άλλης. Οι δεσμοί του αίματος ήταν ακόμη ισχυροί, οι δίαυλοι ψυχικής επικοινωνίας ανοιχτοί, οι χαρές και οι λύπες κοινές.
Οι νοικοκυρές ετοίμαζαν τα καλύτερα φαγητά, αυτά που έτρωγαν μοναχ
Σα βράδιαζε, η μάννα άναβε το λαδοφάναρο και μπροστά εκείνη, πίσω σε πομπή ολόκληρη η οικογένεια ,ξεκινούσαν για το σπίτι που θα αποκριγιώνανε. Ο καθένας, ανάλογα με την ηλικία και τις δυνάμεις του, κρατούσε στα χέρια του ένα ταψί με φαγητό, ένα πανέρι μ’ ένα φρεσκοψημένο σταρένιο ψωμί, μια μποτίλια κρασί….
Το φαγοπότι άρχιζε και συνεχιζόταν μέχρις αργά τη νύχτα. Οι γλώσσες λύνονταν, τα πειράγματα, οι ιστορίες και τα ανέκδοτα έδιναν κι έπαιρναν. Και κάθε λίγο άνοιγε η πόρτα και μπουκάρανε μέσα τα γιούνια (3) και γινότανε χαμός με τα ξεφωνητά και τα καμώματά τους. Και σαν το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο, άρχιζαν τα τραγούδια με μιμητικές κινήσεις και ο χορός με μουσική από τον ντενεκέ και το παγιαύλι :
ά Χριστούγεννα και Πάσχα, σε γάμο ή σε βαφτίσια : Αρνί ψημένο στον φούρνο του σπιτιού, όρνιθα στιφάδο, σπιτικά λουκάνικα και σουτζούκια και ό ,τι άλλο τραβούσε η καρδιά του ανθρώπου. Την Κυριακή της Τυροφάγου την τιμητική τους είχαν οι τυρόπιτες, οι πιζτιρμέδις, τα μ`τζηθρουπτάρια (2) και κάθε λογής γαλακτερά ,γλυκίσματα και φαγητά. Οι νοικοκυρές συναγωνίζονταν ποια θα φτιάξει τα καλύτερα φαγητά, μα και συνεννοούνταν τι θα φτιάξει η μια και τι η άλλη , για να υπάρχει ποικιλία στο τραπέζι . Το κρασί μπόλικο στο κάθε σπίτι, αγνό, καθάριο, να πίνεις να λαγαρίζει ο νους και να ευφραίνεται η καρδιά σου.
- Πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι;
- Με το γόνατο το τρίβουν και το ψιλοκοσκινίζουν…
- Πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι ;
- Με τη μύτη τους το τρίβουν και το ψιλοκοσκινίζουν…
- Με τον κώλο τους το τρίβουν ….
Και όταν οι καλογέροι είχανε πια τρίψει το πιπέρι με όλα τα φανερά και τα απόκρυφα μέλη του κορμιού τους, ερχόταν η σειρά των τοπικών ηρώων ,να εξυμνηθούν τα κατορθώματα , μα και τα παθήματά τους:
Η μπάρμπας υμ η Ν`κόλας τσι η θεια μ` η Βασιλ`τσή
βουστσίζαν τα γαϊδούρια απάνου στ`ν Αγλαστή(4)…
Η μπάρμπας υμ η Ν`κόλας έχασι δυο κακνιά (5)
τσι πήγι τσι τα ήβρι στ`ν απάνου τ` γειτουνιά…
Λιώνταν (6) τσι τα γύριβγι τσι άλλους τα μαγείριβγι…
- Κνήστου, κνήστου κουμματέλ’
σα βαρκούλα, σα καϊκέλ`…
- Γω του κνιω τσι τσείνου κλαίγ`
του διαβόλ` του μπασταρδέλ`…
Γω του κνιω τσι τσείνου σκούζ`
θα του σκάσου σα καρπούζ`…
Και ύστερα σειρά παίρνανε ο καρσιλαμάς, ο κ`τσός, ο συρτός και ο μπάλος, χοροί των λαϊκών πανηγυριών και όχι των σαλονιών και των χοροδιδασκαλείων :
Σγουρέ βασιλικέ μου και μαντζουράνα μου ,
εσύ θα με χωρίσεις από τη μάννα μου…
Εσύ ήσουνα μικρούλα, πότε μεγάλωσες
κι έριξες τόσο μπόι και μας παλάβωσες…
Μάτια σαν και τα δικά σου δεν υπάρχουν στον ντουνιά
κι όποιος τα γλυκοφιλήσει, Χάρο δε φοβάται πια…
Δώστε του χορού να πάει,
τούτ` η γη θε να μας φάει…
Τούτ` η γη που την πατούμε,
ούλοι μέσα θε να μπούμε…
Και το τραγούδι και ο χορός καλά κρατούσαν μέχρι να λαλήσουν οι πετεινοί….
Και τα παιδιά, σα δεν μπερδεύονταν στα πόδια των μεγάλων χορεύοντας κι αυτά, στροβιλίζονταν και τσακώνονταν ποιο παιχνίδι ν’ αρχίσουν πρώτο, ποιο δεύτερο, τ’ τφλουμύγια, τ’ κουλουτσ’θιά, τ΄ τζιτζιρδέσα, για τ’ π’νακουτή (7).
Γλωσσάρι
1. η απουκριγιά :Ονομάζεται αποκριά (αποκριές) η περίοδος του Τριωδίου από την Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου .Ιδιαίτερα το διάστημα από την Κυριακή της Απόκρεω ως την Καθαρή Δευτέρα ονομάζεται και Μεγάλες Αποκριές .
Απόκρεω (αποκριά = από + κρέας ) σημαίνει αποχή πλέον από την κατανάλωση κρέατος, τέλος στην κρεοφαγία , έναρξη νηστείας.
Επικρατέστερη άποψη για τις Αποκριές είναι ότι αποτελούν επιβίωση των διονυσιακών τελετών της Αρχαιότητας. Ο Διόνυσος λεγόταν ,ως γνωστό, και Ίακχος ή Βάκχος από την ιαχή ία …ία…που αναφωνούσαν οι πιστοί στις βακχικές τελετές. Αποκριάτικο τραγούδι της Άγρας Λέσβου τελειώνει με τους στίχους:
Ία …ία…, μάντη ! Χόρευε, Αράπη !
Ία….ία…μάντικα! Χόρευε αράπικα
2. ο πιζτιρμές, το μυτζηθροπτάρι: τοπικά εδέσματα από τυρί και μυτζήθρα .
3. τα γιούνια : μεταμφιεσμένοι, μασκαράδες. Μτφ. αστεία καμώματα, γελοιότητες.
4. η Αγλαστή :τοπωνύμιο
5. τα κακνιά : τα γαλόπουλα
6. λιώνταν: ρήμα λιέμαι :γυρίζω εδώ κι εκεί, ψάχνω, περιπλανιέμαι (πού λιέσαι emoticon wink.
7. η τφλουμύγια : η τυφλόμυγα
Γιώργος Αλβανός
Πρβλ.: Γιώργος Αλβανός :Το χωριό μου Βασιλικά Λέσβου, Αθήνα 2008,σ.163