ΛΕΣΒΟΣ 1912 – 2012
100 ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ
1453. Η κραταιά Βυζαντινή αυτοκρατορία στα χέρια των Τούρκων. Η Λέσβος ή Μυτιλήνη μαζί με τα περισσότερα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, μετά την κατάληψή της από το Μωάμεθ Β, το 1462 μ.Χ, αποτελεί και αυτή για τεσσερσήμισι αιώνες ένα κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κατά διαστήματα γίνονται διάφορες προσπάθειες για την απελευθέρωση του νησιού, χωρίς όμως επιτυχία (1770 Ορλώφ, 1821 Παπανικολής) .
Να δούμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Αντίθετα από τους Γενοβέζους, οι Τούρκοι μπήκαν στη Λέσβο ύστερα από την εξουδετέρωση της τοπικής αντίστασης. Επακολούθησαν παντού λεηλασίες, δηώσεις, σφαγές και εξανδραποδισμοί.
Οι κτηματικές περιουσίες κατασχέθηκαν και οι Έλληνες αναγκάστηκαν να δουλεύουν με ελάχιστες αποδοχές στα τσιφλίκια των πλούσιων αγάδων. Η έλλειψη όμως ζήλου από μέρους των εργατών είχε σαν επακόλουθο και τη μείωση της παραγωγής.
Αλλά και ο τρόπος εκμετάλλευσης του κύριου προϊόντος του νησιού, του λαδιού, το οποίο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτελούσε μονοπώλιο του πασά της Μυτιλήνης, υπήρξε επίσης ανασταλτικός παράγοντας στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας.
Η επιβολή μιας σειράς φόρων όπως ήταν η δεκάτη, ο κεφαλικός, οι φόροι για τα τζαμιά, για τα χαρέμια, για τη συντήρηση του κάστρου, βάρυναν περισσότερο τον ελληνικό πληθυσμό και έκαναν να φαίνονται πιο έντονες οι εθνικές διαφορές ανάμεσα στους κατακτητές και τους ραγιάδες, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η σκληρή φορολογία σε συνδυασμό με τον τρόπο εκμετάλλευσης της γης και τον έλεγχο των μέσων παραγωγής, είχε σαν αποτέλεσμα την καθυστέρηση στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας και την εγκατάλειψη της γης.
Από τον 18ο αιώνα η εμπορική κίνηση του τόπου περνάει στα χέρια των Ελλήνων.
Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, υπεγράφη (1774, με την οποία τελείωσε ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος του 1768-1774, με ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και σύμφωνα με την οποία επέτρεπε στη Ρωσία κα την Αυστρία να επηρεάζει τις εξελίξεις στο εσωτερικό της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Λέσβος, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Λέσβος, επέτρεψε στους ορθόδοξους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την ελεύθερη άσκηση της λατρείας τους και αναγνώρισε στη Ρωσία το δικαίωμα επέμβασης για την προστασία της ορθόδοξης πίστης.
Οι συνθήκες ζωής αρχίζουν πια να αλλάζουν για τους ραγιάδες και, με την άνοδο της ελληνικής αστικής τάξης, αντιστρέφονται οι όροι της οικονομικής ζωής. Οι Τούρκοι αρχίζουν να αποσύρονται σε άλλα μέρη της αυτοκρατορίας. Η Πύλη, για το φόβο εξεγέρσεων, δέχεται μεταρρυθμίσεις όλο και πιο ευνοϊκές για τους Έλληνες. Το 1839 καταργείται το μονοπώλιο του λαδιού. Οι μεγάλες ιδιοκτησίες περνούν οριστικά στα χέρια Ελλήνων ιδιοκτητών, οι οποίοι ελέγχουν έτσι την οικονομία και συμμετέχουν πια στην τοπική διοίκηση. Έτσι από τον 19ο αιώνα, η κοινωνική και οικονομική απελευθέρωση προηγήθηκε της εθνικής που πραγματοποιήθηκε το 1912.
Οι δυσμενείς αυτές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό και την ανυπαρξία των εκπαιδευτικών δομών, κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της τουρκοκρατίας. Πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι οι βιοποριστικές ανάγκες βρίσκονταν σε πρώτη προτεραιότητα και επισκίαζαν τις υπόλοιπες δραστηριότητες και επιθυμίες των κατοίκων. Η αδυναμία, συνεπώς, εξεύρεσης των απαραίτητων οικονομικών πόρων, προκειμένου να εξασφαλισθεί η λειτουργία και η στέγαση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αποτελεί την κυριότερη αιτία της πλημμελούς φροντίδας για την ανάπτυξη της παιδείας.
Εξ άλλου, η απαραίτητη για τη Θεία Λειτουργία ανάγνωση των ιερών κειμένων ώθησε ασφαλώς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις κατά τόπους Ιερές Μητροπόλεις να αναλάβουν εξ ολοκλήρου, κατά τους πρώτους αιώνες μετά την κατάκτηση, τη συντήρηση, έστω και υποτυπωδώς, των σχεδόν ανύπαρκτων εκπαιδευτικών δομών. Στους αιώνες αυτούς Εκκλησία και Παιδεία ήταν έννοιες αλληλένδετες. Φωτισμένοι ιερωμένοι ανέλαβαν την εκπαίδευση των νέων, κυρίως των υποψήφιων ιερέων και ψαλτών, χρησιμοποιώντας ως σχολικούς χώρους τους ιερούς ναούς και τα μοναστήρια. Τα ιδιότυπα αυτά σχολεία κατονομάζονται σε γραπτές λεσβιακές πηγές ως «παπαδικά», ενώ η παραφιλολογία των μέσων του 19ου αιώνα τα διέσωσε στην προφορική παράδοση ως «κρυφά σχολειά».
Η μόνη πληροφορία που διαθέτουμε για λειτουργία οργανωμένων σχολείων στη Λέσβο, κατά τους πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας, αφορά στη σχολή της Ιεράς Μονής Λειμώνος, στην Καλλονή.
Στην πόλη της Μυτιλήνης, γύρω στα 1744, ιδρύεται το πρώτο, ίσως, οργανωμένο σχολείο της πόλης. Είναι η εποχή μιας μερικής οικονομικής ανάκαμψης, όταν ορισμένοι χριστιανοί προύχοντες της εποχής, αποφάσισαν να επενδύσουν στην εκπαίδευση μέρος των χρημάτων, που αποκόμισαν από την ενασχόλησή τους με εμπορικές δραστηριότητες. Το σχολείο αυτό βρισκόταν στη θέση όπου λειτουργούν σήμερα το 2ο Γυμνάσιο και το 4ο Δημοτικό Σχολείο Μυτιλήνης (πρώην Παρθεναγωγείο).
Ως το τέλος του 18ου αιώνα θα ακολουθήσει η ίδρυση άλλων δύο «φροντιστηρίων» σε κωμοπόλεις της λεσβιακής ενδοχώρας. Η λειτουργία του πρώτου διαπιστώνεται γύρω στα 1773 στην Αγιάσο, και του δεύτερου στα 1791 στο Πλωμάρι.
Η ίδρυση σχολείων, όσο περνούν τα χρόνια ακόμα και στο πιο δυσπρόσιτο χωριό της λεσβιακής υπαίθρου, αποτελεί άλλη μια σημαντική πτυχή των χρόνων εκείνων.. Ως δάσκαλοι επιλέγονταν από τις κατά τόπους δημογεροντιακές αρχές κυρίως άτομα τα οποία είχαν σπουδάσει, μετά τις εγκύκλιες σπουδές τους, σε σχολές του ελεύθερου ελληνικού κράτους και κυρίως της Αθήνας και της Σύρου. Το γεγονός ωστόσο ότι η ίδρυση των χριστιανικών σχολείων προηγήθηκε της αντίστοιχης των μουσουλμανικών, τουλάχιστον κατά μία τριακονταετία, αποδεικνύει τη χρονική καθυστέρηση προσαρμογής του μουσουλμανικού στοιχείου στις νέες πραγματικότητες.
Και πέρασαν έτσι 450 ολόκληρα χρόνια. Φτάνουμε πλέον στα 1912.
«Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, ο ελληνικός στόλος με το Nαύαρχο Παύλο Κουντουριώτη επικεφαλής, ξεκίνησε από τον κόλπο του Μούδρου το βράδυ της 7ης Νοεμβρίου και αγκυροβόλησε τα ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου 1912 έξω απ’ το λιμάνι της Μυτιλήνης. Ανάμεσα στα ελληνικά πλοία ξεχώριζε με την επιβλητικότητά του η ναυαρχίδα του στόλου, το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» (...)
Ξημέρωσε λοιπόν η άγια μέρα της 8ης Νοεμβρίου του 1912 και στις 7 το πρωί μπροστά στη Μυτιλήνη βρίσκεται ο ελληνικός στόλος: Τα θωρηκτά «Αβέρωφ», «Σπέτσαι», «Ύδρα», «Ψαρά», και άλλα πολεμικά.
«ΗΡΘΑΝ ΤΑ ΒΑΠΟΡΙΑ… ΗΡΘΑΝ ΤΑ ΒΑΠΟΡΙΑ …»
"ΖΗΤΩ Η ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ.
ΞΥΠΝΑΤΕ, ΞΥΠΝΑΤΕ, Η ΣΑΛΠΙΓΞ ΗΧΕΙ.
ΕΜΠΡΟΣ Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΒΗΜΑ ΤΑΧΥ".
Οι Έλληνες της Μυτιλήνης ξεχύνονται στους δρόμους, πλησιάζουν τις ακρογιαλιές, κι ακούνε από την μπάντα του «Αβέρωφ», που βρίσκεται στο «καστρέλι», όπου σήμερα το άγαλμα της ελευθερίας, το εμβατήριο «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά» και η καρδιά τους γεμίζει από ξέφρενη χαρά και μεγαλείο. Το παραλήρημα του πλήθους από ενθουσιασμό είναι αφάνταστα μεγάλο. Χαιρετίζουν την πολυπόθητη λευτεριά. Χιλιάδες ελληνικές σημαίες στόλισαν τα χριστιανικά σπίτια, τα δημόσια κτήρια, το δημοτικό κήπο και την προκυμαία.
Οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και χαιρετιστήριοι πυροβολισμοί ακούγονταν από τα χριστιανικά παράθυρα και μπαλκόνια και ο κόσμος αγκαλιαζόταν και φιλιόταν με γνωστούς και άγνωστους, φωνάζοντας Χριστός ανέστη. Και οι ημέρες της Ανάστασης έφτασαν. Ύστερα από μάχες και γεγονότα δύο μηνών, η μεγάλη κι ολόφωτη η μέρα της 8 Δεκεμβρίου 1912, έφερε τη πολυπόθητη λευτεριά στη Λέσβο.
Γράφουν γι’ αυτές τις στιγμές.
Από το θωρηκτό «Αβέρωφ» κατεβαίνει μια ατμάκατος με λευκή σημαία και αποστέλλεται με αξιωματικό στην αποβάθρα. Σαν αποσπάσθηκε απ΄τον «Αβέρωφ», που ξεχώριζε με τον όγκο και το σχήμα του απ΄ όλα τα άλλα καράβια, μιά ατμάκατος και με ταχύτητα έσχιζε τα νερά κι ερχόταν και «μνήσθητι, Κύριε, είναι κοντά, μνήσθητι, Κύριε, εφάνη», μπήκε στο Λιμάνι, έδεσε στην προβλήτα κι από μέσα βγήκε ένας Αξιωματικός με το σπαθί στο πλευρό του, που μ΄ αγέρωχο βήμα προχώρησε ανάμεσα στο πλήθος. Κι ήταν τεράστιος, ήταν ολόφωτος μέσα στην άσπρη στολή του. Και δεν ήταν Αξιωματικός, ήταν ο ίδιος ο Ταξιάρχης, που σήμερα κατέβηκε κι αυτός στο Λιμάνι, για να γίνει εκεί η πιο παράξενη, η πιο όμορφη λειτουργία δόξας και τιμής στον ένστολο Αγιο.
Ένα ξέφρενο πλήθος σμάριαζε σ΄ όλη την προκυμαία της Μυτιλήνης, περιμένοντας την έλευση της Λευτεριάς. Όλη η πόλη, όλη μα όλη αδειάζοντας τα σπίτια κατέβηκε στο Λιμάνι, στον Μώλο, στην Κάτω από το Κάστρο παραλία. Κορμιά δεν υπήρχαν, μόνον μάτια, να δούν και να χορτάσουν την χιλιοπόθητη στιγμή που θ’ αποβιβάζονταν ο απελευθερωτικός στρατός.
Έξω από το Λιμάνι λικνιζόταν με την σιγουριά της δύναμής τους τα σιδερένια βαπόρια κι ο καπνός απ΄ τις τσιμινιέρες τους ανέβαινε σε στήλες στον συννεφιασμένο ουρανό. Τα μετρούσαν οι Μυτιληνιοί και τα καμάρωναν, περιμένοντας να ξετυλιχτούν τα γεγονότα, που αυτά έφερναν, μέρα των Ταξιαρχών, που τόσο ασυνήθιστα άρχιζε, χωρίς να λειτουργηθούμε στις εκκλησιές, αδειανές κι αυτές, όπως τα σπίτια.
Αμέσως, με ανακοίνωσή τους οι ελληνικές αρχές κήρυξαν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα και διακήρυξαν την ισονομία και την ισοπολιτεία για όλους τους κατοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους.
Μετά από διαπραγματεύσεις με τις Τουρκικές αρχές, για να αποφευχθεί η αιματοχυσία, συμφωνούν να αποχωρήσει ο Τουρκικός στρατός στο εσωτερικό του νησιού και να γίνει αναίμακτα η κατάληψη της Μυτιλήνης.
Όμως χρειάζεται αγώνας ακόμη πολύς για την πολυπόθητη λευτεριά.
Στις 10 Νοεμβρίου: Απελευθερώνεται το Πλωμάρι και η Αγιάσος.
Στις 11 Νοεμβρίου: Ο Πολιχνίτος.
Στις 15 Νοεμβρίου: Η Γέρα.
Το νησί όμως, θα καθυστερήσει να απελευθερωθεί εξ’ ολοκλήρου, ένα ακόμη μήνα, λόγω των αιώνιων τριβών μεταξύ μας. Οι διοικήσεις στρατού και στόλου, ερίζουν για την εξέλιξη των πραγμάτων.
Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι είχαν οχυρωθεί στο Τουρκικό χωριό Κλαπάδος, κοντά στη Καλλονή.
6 Δεκεμβρίου: Όλα είναι έτοιμα για την τελική επίθεση. Ο στρατός συντάσσεται και προχωρεί, ενώ το πλήθος, μέσα σ' ένα παραλήρημα πατριωτισμού, τον κατευοδώνει. Η μάχη που ακολουθεί είναι σκληρή και κρατάει 11 ώρες. Το οχυρωμένο στρατόπεδο των Τούρκων δεν μπόρεσε να αντέξει.
8 Δεκεμβρίου: Ύστερα από ολονύκτια διαπραγμάτευση, υπογράφεται το πρωτόκολλο παράδοσης του Τουρκικού στρατού. Η Τουρκική στρατιωτική σημαία• παραδίνεται και φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο μουσείο της μονής Λειμώνος.
10 Δεκεμβρίου: Το Ελληνικό στράτευμα επιστρέφει στη Μυτιλήνη, ενώ οι Τουρκικές δυνάμεις μεταφέρονται με πλοίο στον Πειραιά.
Η Λεσβιακή Ανοιξη, η Λέσβος μας, το νησί μας, το πανέμορφο νησί μας με όλα του τα αγαθά, υλικά και πνευματικά, όλα αυτά που απολαμβάνουμε σήμερα, ξεκίνησαν, και δεν θα εμφανιζόταν καθόλου, χωρίς τη μέρα αυτή, την 8η του Νοέμβρη, τη πιο μεγάλη μέρα της Μυτιλήνης.
Έτσι μέσα στην αποτίμηση αυτή δεν πρέπει να ξεχάσουμε και να μην αναφερθούμε στους παλιούς Μυτιληνιούς , τους άπραγους βρακάδες παπούδες και τις σαλβαρούδες γιαγιάδες, των περασμένων χρόνων και αιώνων, που αυτοί κράτησαν πρώτα την ίδια τη ζωή κι ύστερα τις αξίες της και τον πολιτισμό μας. Το ’πε κι ο Παλαμάς σε στίχους, για το χρέος μας προς αυτούς.
‘Ω, μη μας λησμονάτε, γιατί για σας, αηδόνια,
Φυτέψαμε τις δάφνες και τις τριανταφυλλιές,
Βαστάξαμε αγκάθια εμείς και καταφρόνια
Για νάχετε σεις τ’ άνθη και τις μοσκοβολιές.
Οφείλουμε μια αναγνώριση της προσφοράς τους προς εμάς, γιατί αυτοί γνώρισαν μόνο τον μόχθο και τον ιδρώτα της δημιουργίας κάτω από την πίκρα της σκλαβιάς.
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΜΗΘΥΜΝΑ - Α' ΕΚΔΟΣΗ, ΔΗΜΟΣ ΜΗΘΥΜΝΑΣ, ΑΘΗΝΑ 1982
ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΝΩΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (1984)
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ (8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ- 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1912)
του ιστορικού Δρ Στρατή Αναγνώστου
8 Νοεμβρίου 1912
Η άγια μέρα της απελευθέρωσης
Γράφει ο Βασίλης Πλάτανος
Η Απελευθέρωση της Λέσβου 8 Νοεμβρίου 1912
του Παναγιώτη Παρασκευαίδη.
