Σάββατο 25 Απριλίου 2009

ΘΕΡΜΟΠΗΓΕΣ ΛΙΣΒΟΡΙΟΥ


ΘΕΡΜΟΠΗΓΕΣ «ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ» ΛΙΣΒΟΡΙΟΥ


«Η Λέσβος ηφαιστιογενής ούσα καθ’ όλην σχεδόν την έκτασιν αυτής έσχε το πλεονέκτημα, της κατά την τριτογενή περίοδον εντόνως λειτουγούσηςηφαιστείου ενεργείας και γενικότερον των ενδογενών, να πλουτισθή με πλήθος ιαματικών πηγων, διαφόρων χημικών συνθέσεων και θερμοκρασιών, εγκατεστημένων εις όλα τα σημεία αυτής, πλησίον της Μυτιλήνης και μακράν αυτής…
Περί της σπουδαιότητος των ιαματικών πηγών, κατά τον Γερμανόν Xaverius Landerer, όστις επεσκέφθη την Λέσβον το 1845 και εμελέτησε τα ιαματικά ύδατα αυτής, ο Γαληνός ποιείται εύφημον μνείαν περί τούτων. Αλλά και ο Εφέσιος ιατροφιλόσοφος και βοτανικός Θεόφραστος και ο Αριστείδης Αίλιος, αναφέρουν περί της σπουδαιότητος των ιαματικών πηγών της Λέσβου»[1].
Και το Λισβόρι είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις θερμοπηγές του.
Ιαματικέ πηγές στην περιοχή «Άγιος Ιωάννης (Θεολόγος), Λισβορίου από όπου έχουν πάρει και το όνομά τους και είναι γνωστές και καταγραμμένες σαν θερμοπηγές ‘Αγίου Ιωάννου» Λισβορίου.
Η πρόσβαση σ’ αυτές μπορεί να γίνει από διάφορες μεριές του χωριού ο κύριος όμως δρόμος, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει ασφαλτοστρωθεί, ξεκινά μπροστά από την εκκλησιά του χωριού, συνεχίζει λίγο κατηφορικά μπροστά από το κοιμητήριο, και συνεχίζει στις θερμοπηγές.
Παράδρομοι που ενώνονται με αυτόν τον κεντρικό δρόμο των θερμοπηγών σε βγάζουν ο πρώτος από αριστερά στον «Κατάπυργο», λίγο πιο κάτω αριστερά στην περιοχή «Κρεμύδι» και δεξιά στην περιοχή «Μπλό». Συνεχίζοντας θα βρεθούμε σε δυο ακόμα διακλαδώσεις. Από τη μια θα βγούμε στην «Καυκάρα» και από την άλλη στις περιοχές «Μτσε» και «Κουρούνα».
Από κει και πέρα οδηγείσαι πλέον κατ’ ευθείαν στις θερμοπηγές. Ενώ περνώντας τη νεόδμητη γέφυρα και συνεχίζοντας το δρόμο σου θα βγεις πλέον στον επαρχιακό δρόμο του Πολιχνίτου.
«Η ιαματική πηγή του Λισβορίου κείται δυτικώς της πόλεως Μυτιλήνης και βορείως των ιαματικών πηγών του Πολιχνίτου. Αι εγκαταστάσεις της λουτροπηγής κείνται εκατέρωθεν εκβάλοντος εις τον κόλπον της Καλλονής, εντός θαυμασίου φυσικού περιβάλλοντος έχοντος θέαν προς τον κόλπον τούτον. Η χημική σύστασις της πηγής Λισβορίου είναι παρομοία με τας πηγάς Χριστιανού και Δήμου Πολιχνίτου»».[2]
Εδώ λοιπόν και μέσα από το χείμαρρο τούτο με τις λυγαριές, αναβλύζει το ζεστό ιαματικό νερό. Ένα σημείο του, εκεί που αναβλύζει και το περισσότερο νερό έχει περιτριγυριστεί με ένα κτιστό τοίχο και μέσα από αυτό το μικρό κοκκινισμένο πηγαδάκι βλέπεις το βραστό νερό να βγαίνει με φυσαλίδες. Αυτό το σημείο οι ντόπιοι το ονομάζουν «Κάκαβου».
Η θερμοκρασία του σ’ αυτό το σημείο είναι 69ο C.
Τα συστατικά του: Na - Cl - K - B - ΜΕΤΑΛΛΙΚΌ – ΥΠΟΤΟΝΙΚΟ. Αλμυρό ως προς τη γεύση του.
Σύνολο διαλελυμένων αλάτων:10,93 (gr. ανά kgr. Ύδατος).
Χλωριούχο νάτριο: 8,20 (gr. ανά kgr. Ύδατος).
Ραδιενέργεια: 2,5 Mache.
Οι θεραπευτικές του ιδιότητες: Ρευματοπάθειες, χρόνιες εκβάσεις τραυμάτων, δερματοπάθειες, ισχιαλγίες, λευκόρροια, γυναικολογικές παθήσεις, παραδοντοπάθειες.
Άμεσα συνδεδεμένη και η ζωή των κατοίκων με τις θερμοπηγές των.
Οι παλαιότεροι μας λένε πως εδώ μέσα, «στου κάκαβου», όπου έριχναν και αυγά και έβραζαν, πριν ακόμα αποκτήσουν τα πλυσταριά στα σπίτια κατέβαιναν με τα γαϊδουράκια φορτωμένα με τις χοντρές βελέντζες και τα τσουβάλια από τις ελιές, για να τα ρίξουν μέσα στο βραστό νερό για να πλυθούν.
Από δω ξεκινά ένα κτιστό αυλάκι,[3] ποιος ξέρει πόσων χρόνων, και οδηγεί το νερό στην παμπάλαια καμαροοκέπαστη αίθουσα, που είναι χτισμένη δίπλα στο ποτάμι (Γλυφιάς). Κτίσμα της τουρ­κοκρατίας, έχει μια δεξαμενή (3,20X2,50X1 μ.), όπου κολυμπούν οι γυναίκες. Δίπλα του σώζεται το παλιό τοξωτό γεφυράκι. Στην άλλη όχθη, φτιάχθηκε η δε­ξαμενή για τους άνδρες (ίδιου μεγέθους). Στα 1959 υπήρχε ένας ξενώνας (του 1952) για τους άνδρες, πέντε δωματίων (12 κρεβάτια) που πληρώνανε 7 δρχ. την ημέρα. Εχει αλλάξει πολύ η κατάσταση τώρα. Έχουν κτιστεί καινούργιοι, διώροφοι ξενώνες και η περιοχή έχει αναπλαστεί. Οι θερμοπηγές ανήκουν στην πρώην Κοινότητα Λισβορίου (τώρα Δήμος Πολιχνίτου) και διέθεταν 16 κρεβά­τια. Δίπλα το μικρό καφενεδάκι.
Εδώ πέρα κατέβαιναν οι Λισβοριανοί, και πάλι με τα γαϊδουράκια τους φορτωμένα με τις καθαρές αλλαξιές τους, για να κάνουν το μπάνιο τους, τα Σάββατα και τις γιορτές, να λουστούν και να πλυθούν προτού ακόμα αποκτήσουν μπάνια στα σπίτια τους και ακόμα να πλύνουν τα ρούχα τους.
Εδώ και το «γαμήλιο μπάνιο της νύφης της παραμονές του γάμου της. Βλέπεις κάθε στιγμή της ζωής των κατοίκων του χωριού απ’ τις πιο απλές μέχρι και τις πιο καίριες και σημαντικές είναι ζυμωμένη με τον τόπο τους. Κάθε πέτρα, κάθε σπιθαμή χώμα έχει κάτι να μαρτυρήσει, έχει μια ιστορία να πει.
Έτσι και ο κάθε γάμος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον τόπο τούτο των θερμοπηγών. Απομεσήμερο λοιπόν Σαββάτου, τότε μόνο τη Κυριακή ξέραμε σαν ημέρα γάμου, κοπέλες και φίλες της νύφης, αφού μαζεύονταν στο νυφοστολισμένο σπίτι της, την παραλάμβαναν για να την οδηγήσουν συνοδεία «στα μπάνια», για το νυφιάτικο λουτρό. Στο δρόμο χαρές και νυφιάτικα τραγούδια. Σημειώνουμε και πάλι πως τα χρόνια εκείνα από τα σπίτια έλειπε όχι μόνο το μπάνιο μα και το νερό. Τις ανάγκες για νερό εξυπηρετούσαν κάποιες κοινόχρηστες βρύσες του χωριού.
Η νύφη καθισμένη σε στολισμένο με λουλούδια άλογο έφτανε «στα μπάνια» κι εκεί «στη χαβούζα» αφού έπαιρνε θέση στο καθορισμένο για το σκοπό αυτό μέρος, ένα είδος χτιστού καθίσματος που μοιάζει με θρόνο[4], λουζόταν με τη βοήθεια των κοριτσιών που ήταν μαζί της. Φυσικά τα τραγούδια και τα σχετικά γαμήλια πειράγματα έδιναν και έπαιρναν.
Το λουτρό θα πλήρωνε ο γαμπρός, ο οποίος τώρα περιμένει, με μουσικάντες, τη νύφη και τη συνοδεία της στην είσοδο του χωριού, από τη μεριά των θερμοπηγών, για να την παραλάβει μετά το μπάνιο της. Στο σημείο συνάντησης θα τη ράνει με ροδοπέταλα, θα κεράσει όλο το ασκέρι με γλυκό πιοτό, «σερμπέτι», θα σκορπίσει από τη χαρά του κέρματα, τα οποία θα μαζέψουν τα παιδιά και θα συνεχιστούν τα γαμήλια δρώμενα της παραμονής του γάμου με τον «κνα», τα τραγούδια, τα κεράσματα και όλα τα παρεπόμενα.
Η ιστορία του τόπου τούτου είναι παμπάλαια. Κατά τον αρχαιολόγο Χαριτωνίδη όπως καταγράφει και ο Μάκης Αξιώτης στο βιβλίο του «ΠΥΡΡΑΙΩΝ ΧΩΡα» «πιθανόν οι παχύτατου τοίχοι και οι αψιδωτές κόγχες, έχουν την αρχή τοπυς στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Αυτό βέβαια είναι μια υπόθεση που θέλει απόδειξη».
Και συνεχίζει:[5]
«Σίγουρο όμως είναι, ότι αμέσως μετά, την παλαιοχριστιανική εποχή, από τον 4° μ. Χ. αιώνα περίπου είναι κτισμένη εδώ μια παλαιοχριστιανική Εκκλησία. Ο ίδιος αρχαιολόγος (Χαριτωνίδης) την περιγράφει, όταν βρέθηκε το 1959.
Αποφάσισαν, λίγα μέτρα ΝΔ. του Άη Γιάννη, να κτίσουν καινούργιο εκκλησάκι, πέσανε επάνω στο μνημείο και σταμάτησαν τα έργα. Εξ αυτού του κτηρίου ήτο ορατός τοίχος Α-Δ κατευθύνσεως και δάπεδον εκ πήλινων πλακών, κατά δε την ΝΔ του γωνίαν του ανοουνθέντος θεμελίου ευρέθη λαρνακοειδής τάφος εκ παχέων πλακών, λευκάζοντος τραχείτου, με τρεις σκελετούς εν αυτώ, ων οι δύο ενηλίκων, καθώς γράφει ο αρχαιολόγος.
Αναφέρει δε μια κυκλική τράπεζα προθέσεως και ένα θωράκιο. Μιλώντας για το Λισβόρι, είπαμε ότι και τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη στην αυ­λή της εκκλησιάς και του παλιού σχολείου, ανήκουν σε τούτο εδώ το μνημείο. Στο εκκλησάκι του Άη Γιάννη, στον ανατολικό του τοίχο, είναι εντοιχισμένος ένας πεσσός ενώ μπροστά στην όμορφη τουρκική βρύση είναι πλαγιασμένος ένας ραβδωτός κίονας με ταινία.».
Αναφορά στο θέμα αυτό μας κάνει και ο Μη­τροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ (Σουμαρούπας) (1618 - 24/2/ 1621). Γράφει λοιπόν στο βιβλίο του «Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ» { ΕΚΔΟΣΗ: Ι.Μ.Μ. 1993 ). στη σελ.22:[6] «Έτεροι δύο τόποι πόρρω της θαλάσσης εν τη τοποθεσία τω Βασιλικών, την κλήσιν έχοντα διά το τους βασιλείς ποτέ οικοδομήσαι ταύτα λαμπρώς, ως φασίν. Νυν δε εισίν οίκοι μι­κροί και ναοί δύο( εν τω ενί του Αγίου Ιωάννου του Ευαγγελιοτού, εν τω ετέρω των αγίων αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Εισί τα Βασιλικά ενατίας της Καλλονής» Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι ο Μητροπολίτης Γαβριήλ με την ονομασία Βασιλι­κά, δεν αναφέρεται στο σημερινό ομώνυμο χωριό το οποίο τότε έφερε το όνομα ΒΑΣΙΛΙΚΙΩΤΗΣ, μα στο Λισβόρι που όπως προαναφέραμε μαζί με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής έφεραν από κοινού το όνομα «ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΧΩΡΙΑ». Αναφέρεται εδώ στο Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο της περιοχής των θερμοπηγών Λισβορίου αλλά και στους Αγίους Αναργύρους όπου και σήμερα στην περιοχή αυτή υπάρχει το γνωστό ξωκλήσι. Και στις δυο περιο­χές εικάζεται ότι υπήρχαν οικισμοί.
«Στην περιοχή των θερμοπηγών, βρεθήκανε και νομίσματα. Πέντε μάλιστα από αυτά, είναι προχριστιανικά, του 3ου και 2ου αιώνα π.Χ (το ένα από τα γνωστά της Μυτιλήνης με τον Απόλλωνα και τη λύρα και το άλλο των Μικρασιατικών Σάρδεων). Επίσης βρεθήκανε βυζαντινά νομίσματα (4 του 10ου αιώνα, ένα του 11ου, ένα των Γατελούζων και ένα τούρκικο του 1687). Όλα αυτά βέβαια είναι ενδείξεις, μόνο για την τυχόν μακρά πορεία στο χρόνο, της χρήσης των θερμόπηγών. Χρειάζονται και άλλες αποδείξεις, που ίσως να μην δοθούν ποτέ»[7].
Αναφέρουμε και τα γραφόμενα του Χαρίλαου Καρατζάνου τα έχοντα σχέση με τις θερμοπηγές Λισβορίου:
«Ο Γεωργιάδης στη σελίδα 9, αναφερόμενος στις θερμοπη­γές, ζήτησε στοιχεία από τον τακτικόν Καθηγητήν «εν τω Όθωνος Πανεπιστημίω» κ. Κ. Ξ. Λάνδενερ, που επισκέφτηκε τη Λέσβο, για να μελετήσει τις Θερμοπηγές: «Ετέρα αξιόλογος (πηγή) Θέρμη, επτά σχεδόν ώρας μακράν της Πόλεως Μυτιλή­νης, πλησίον του Λιμένος Λεσβώρου, απαντάται εις Γέρρας και κατά την δοξασϊαν των Λεσβίων, κατά πάντων σχεδόν των νοσημάτων ωφελεί».
Η θερμοπηγή Λισβορίου, κατά τον Λάνδενερ, βρίσκεται παρά τας «Γέρρας». Στα «Λεσβιακά» του Ευστάθιου Γεωργιάδη: στο βάθος, Δυτικά του Γέρας. Βάθος, εννοεί του κόλπου Καλλο­νής, γιατί βρίσκεται στην περιγραφή, Αγίου Φωκά, Γραρμπιά -Σανδάλιον. Βόρεια της Θερμοπηγής Λισβορίου, ακριβώς απέναντι, υπήρχε παλαιός οικισμός. Συνέχεια ανασκάπτονται τάφοι. Και ιδιοκτήτης, σε μικρή πέτρινη γούρνα, λέγεται ότι βρήκε χρυσά νομίσματα. Παρά του Γέρας, να εννοεί όρος-βουνό; Ο Λάνδενερ, όταν λέγει παρά τας Γέρας, να εννοεί, πόλεις Ιεράς; Και οι δυο περιπτώσεις, δικαιολογούνται»[8].

Εδώ στις θερμοπηγές βρίσκεται και το ξωκκλήσι, Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, απ’ τον οποίο έχει πάρει και το όνομά του ο τόπος αυτός.
Όμορφο εκκλησάκι και πρόσφατα ανακαινισμένο. Οι διαστάσεις του είναι 5μ. μήκος και 4μ. πλάτος και ο ρυθμός του «Βασιλική», χωρίς τρούλο με κεραμοσκεπή. Τέμπλο δεν υπάρχει. Είναι ένα από τα παλαιότερα εκκλησάκια γι’ αυτό και αναφέρονται σ’ αυτό πολλές ανακαινίσεις. Μια σημαντική ανακαίνιση που μάλιστα είχε γίνει από τα θεμέλια, αναφέρεται ότι έγινε το δεύτερο εξάμηνο του έτους 1959, επειδή πλέον το εκκλησάκι ήτανε ετοιμόρροπο. Η πιο πρόσφατη έγινε το 2002. Πανηγυρίζει στις 8 Μαΐου. Παλαιότερα γινότανε πολύ μεγάλο πανηγύρι. Και σήμερα όμως δεν έχει ξεχαστεί η πανήγυρη γιατί μαζεύεται εδώ τη μέρα αυτή όλο το χωριό. Έρχεται κόσμος από τη γύρω περιοχή έρχεται το σχολείο του χωριού, για το οποίο είναι αργία κείνη η μέρα και παρασκευάζεται φαγητό για τους προσκυνητές, «μανεστράδα», με ζώο που προσφέρει κάθε χρόνο δωρεάν κάποιος ειδικά για την πανήγυρη. Έξω από την Εκκλησία υπάρχει μια πολύ ωραία πετρόκτιστη βρύση.
Και για τούτο η ιστορία είναι μεγάλη και παλιά. Του λόγου το αληθές είναι τα λείψανα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής που έχουν βρεθεί στην περιοχή. Ένα μάλιστα μάρμαρο υπάρχει σήμερα εντοιχισμένο στο εκκλησάκι. Ακόμη υπάρχει εκεί και ένα κομμάτι από κολώνα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής. Ιστορικοί αναφέρουν ότι στην περιοχή αυτή των θερμοπηγών κατά τα μεταγενέστερα μεσαιωνικά χρόνια υπήρχε μια από τις πιο σημαντικές κωμοπόλεις, «μητροκωμία», της οποίας ενοριακός ναός ήτανε ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Και αυτή και ο Κατάπυργος με τους Αγίους Αναργύρους, ήτανε περιοχές των «Βασιλικών χωρίων».
Τέλος ένας άλλος ναός στην περιοχή βρίσκεται σε κατάσταση ανέγερσης. Πετρόκτιστο, με πέτρα της περιοχής, ατόφιου βυζαντινού ρυθμού, σταυροειδής με τρούλο και ημιτρούλια, φιλοδοξεί να κερδίσει την ιστορία και να μείνει χαραγμένο στις σελίδες της. Γι’ αυτό χτίζεται σιγά – σιγά και με μπόλικο μεράκι. Οι προσπάθειες γίνονται ώστε να μην προσθέσουμε ένα ακόμα ναό στους ήδη υπάρχοντας αλλά ένα ναό διαφορετικό. Ένα ναό που θα τραβά την προσοχή του κάθε επισκέπτη της περιοχής αλλά και του κάθε περαστικού.

[1] ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΟΥΚΑΚΗΣ. «Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΣΒΟΥ» ΑΘΗΝΑ 1959[2] ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΟΥΚΑΚΗΣ. «Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΣΒΟΥ» ΑΘΗΝΑ 1959[3] ΜΑΚΗΣ ΑΞΙΩΤΗΣ «ΠΥΡΡΑΙΩΝ ΧΩΡΑ» ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ 2002 σελ.60[4] Οι Φωτογραφίες των εσωτερικών χώρων είναι της Τζέλλης Χατζηδημητρίου από το λεύκωμα «ΤΟ ΑΓΙΟ ΝΕΡΟ».[5] ΜΑΚΗΣ ΑΞΙΩΤΗΣ «ΠΥΡΡΑΙΩΝ ΧΩΡΑ» ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ 2002 σελ.61[6] ΙΩΑΝΝΟΥ Μ ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ «Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ» {ΕΚΔΟΣΗ: Ι.Μ.Μ. 1993 σελ.22.[7] ΜΑΚΗΣ ΑΞΙΩΤΗΣ «ΠΥΡΡΑΙΩΝ ΧΩΡΑ» ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ 2002 σελ.62[8] ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΚΑΡΑΤΖΑΝΟΥ «ΠΟΛΙΧΝΙΑΤΙΚΑ ΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ» ΜΥΤΙΛΗΝΗ 1984 σελ. 12